Dünya Güncelleme Tarihi: 30 Ara 2017 15:02

İran'da kriz çıkaran eylemlerin nedeni banker krizi çıktı

Türkiye'de yaşayan İranlı gazeteci Savash Porgham, ülkesinde iki gündür devam eden protestoları değerlendirdi: Eylemlerin bugünkü eylemlerin lokomotif gücü, birkaç yıldır insanların parasını hortumlayan ve batıran bu bankerler ve banker benzeri finans şirketleri.

İran'da kriz çıkaran eylemlerin nedeni banker krizi çıktı

Türkiye’de yaşayan İranlı gazeteci Savash Porgham ile İran’ın çeşitli şehirlerinde iki gündür devam eden başlayan eylemleri konuştuk. Bu eylemlerin nereye evrileceği üzerine konuşmanın şimdilik erken olduğunu vurgulayan Porgham, gösterilerin öncekilerden ayrılan yönleri olduğunu savunuyor. Porgham, eylemleri bir ekonomik krize eşlik eden bir banker krizinin tetiklediğini aktarıyor; geçmişteki eylemlerden farkını “İlk defa rejimi hedefleyen sloganlar bu kadar yaygın görünüyor” diyerek açıklıyor.

İran’da önceki gün başlayan gösteriler sanırım herkes için sürpriz oldu. Bir anda Suriye’deki gibi gösterilerde rejimin hedef alınacağı beklentisi oluştu. Sizce İran’daki bu gösteriler neyi hedefliyor?

Olayların ne kadar ciddi olduğunu aslında devlet yetkililerinin ‘yapılmayan’ açıklamalarından görüyoruz. Hasan Ruhani hükümetinin dünkü kabine toplantısı önemliydi. Bu hareketten bir ‘devrim’ çıkartmak çok erken bir beklenti. Bu eylemlerin radikal bir değişikliğe evrilip evrilmeyeceği şimdiden çok kestirilebilir bir şey değil. 2009 yılındaki eylemlerden, o büyük itirazlardan sonra ilk defa şimdi böyle bir eylemsellik söz konusu.

2009 yılındaki eylemlerle karşılaştırdığınızda bugün gerçekleşenlerin yaygınlık derecesi nedir?

Yaygınlık derecesi yüksek. Ancak bu eylemler İran’da dahi çok beklenen bir şey değildi. Meşhed şehrinde ‘Pahalılığa hayır’ sloganı ile başlayan bir eylemin sert polis müdahalesi olmadan bu hale evrilmesi çok beklenen bir durum değildi. Ama bütün İran’a yayılan bir eylemsellik var mı? Hayır, şimdilik bunu söyleyemeyiz. Dün gece itibarıyla 10 şehre yayılan bir durum var. Ancak daha fazla yayılıp yayılmayacağı aslında bugün biraz belli olur. Dün farklı farklı şehirlerde, şehir meydanlarına sosyal medya üzerinden yayılan bir çağrı vardı. Bugün bunu izleyeceğiz. Nasıl bir duruma evrilir? Tabii nasıl bir duruma evrileceğini belirleyecek en önemli unsur, dini liderin üslubu ve vereceği işaret. Dini liderin konuşmasındaki üslup ve sertlik derecesine göre polis kuvvetleri ve Besicler eylemlere müdahale edecek. Henüz dini liderlikten, Ruhani’den veya kabineden bir açıklama yok. Bu da oldukça önemli, beklememiz gerekiyor.

Bu eylemleri 2009’la karşılaştırdığınızda nasıl farklar görüyorsunuz? 2009’daki eylemlerde rejimin karakterine değil de, bazı uygulamalara itirazlar vardı. Bir ılımlılar ve radikaller ayrımı görünüyordu.

Bakın önemli bir ayrım var. Hem dini liderlik yani Ayetullah Hamaney üzerinden radikallere, hem de ılımlıların ittifakıyla seçilen Ruhani’ye tepki görüyoruz. Yani İran hükümetinin her iki kanadına da halk tarafından bir tepki var. Bu önemli bir durum, geçmişte genel olarak radikallere yönelik bir eylem biçimi vardı. Burada psikolojik bir korku eşiğinin aşıldığını görüyoruz. Direkt İran rejimine ya da dini liderlere yönelik sloganları görüyoruz.

Bu yeni bir durum mu? Böyle kitlesel gösterilerde bu tür sloganlar şimdiye kadar atılmıyor muydu?

Yeni bir şey dersek eksik bir bilgi vermiş oluruz. Ama yoğun bir durum. İran’da geçmişte küçük çaplı gösterilerde bu tarz sloganlar atılırdı. Eğer İran rejimine yönelik olarak bu kadar aleni sloganlar atarsanız, kırbaç cezasından hapis cezasına kadar giden sert cezalara çarptırılırsınız. Hatta rejim muhalifi olarak yargılanırsanız idama kadar yolu var. Bazı yorumcular bu durumu küçümseyerek “Daha önce de vardı” diyorlar ama bu kadar basite indirgenecek bir durum değil. Fakat eylemlerin seyrini anlayabilmek için biraz daha beklemek gerekiyor.

Tek merkezden örgütlü bir eylem zinciri gibi görünmüyor sanki… Sosyal medyanın yoğun kullanıldığı, biraz ‘Gezi’ tarzı bir eylem zincirine benziyor. Örgütlülük noktasını siz nasıl görüyorsunuz?

Hayır, tek merkezden başlayan bir eylemlilik gibi gözükmüyor. Ancak farklı farklı örgütlerin bunu sahiplenme çabası var. Özellikle İran’ın diasporadaki örgütleri, doğal olarak işlerine geldiği için, bunu sahiplenmeye çalışıyor. Fakat dinamikler farklı. Tek bir odak tarafından yönetilen bir eylem tarzı görüntüsünü vermiyor. Farklı, farklı şehirlerde farklı meydanlarda ortaya çıkan bir eylemsellik var. Organize, kurumsal bir liderlik gözükmüyor. Ama dediğim gibi biraz daha izlemek ve nereye doğru eirileceğini görmek için beklemek gerekiyor.

Peki bu eylemleri ne tetiklemiş olabilir? Yani bir anda böylesi bir yaygınlığa kavuşmasını başlatan nedir?

İran’da son yıllarda ortaya çıkan bir durum var. Yaklaşık 6 milyona yakın insan paralarını finans şirketlerine kaptırmış durumda. Onların aylardır “Paramızı gerin verin” şeklinde talepleri ve ufak, ufak eylemleri vardı.

Nedir bu? Geçmişte Türkiye’de bir banker krizi vardı. Ona benzeyen bir durum mu?

Aynen öyle. Türkiye’deki banker krizinin farklı bir versiyonu. İnsanların paraları daha yüksek faiz karşılığı vaadi ile alınıyor. Ve bu finans kuruluşları Merkez Bankası’nın onayı ile açılıyor. Bankaların dışında daha yüksek faiz veriyorlar. Bu finans şirketleri insanların parasını hortumlamış durumda. Ve bu büyük bir ekonomik sıkıntıya dönüşmüş durumda. Hatta meclis ve hükümet gündemine gelmiş durumdaydı. Dün Meşhed’de yapılan eylem de aslında bu protestoların bir devamıydı. Yani siyasi bir tepkiden ziyade ekonomik bir tepkiden başlayan bir durum.

Meşhed’deki ortak slogan ‘Pahalılığa hayır’dı. Dolayısıyla bu gösterilerin siyasi bir tepkiden ziyade ekonomik bir tepkiden kaynaklandığını görmek gerekiyor. Birkaç yıldır bu bankerler ve banker benzeri finans şirketleri insanların parasını hortumluyor, batırıyor ve iç ediyorlar. Sonra paralar geri ödenmiyor. Bu durumdan dolayı birkaç aydır eylemsellik ve tepki var. Bu ‘bankazede’ ya da ‘bankerzede’ diyebileceğimiz insanların tepkileri bugünkü eylemlerin lokomotif gücü oldu. Bundan sonrasını izlemek gerekiyor.

Ekleme Tarihi: 30 Ara 2017 15:02